Để phát triển sâm Ngọc Linh trên địa bàn, thời gian qua, các ngành, địa phương đã triển khai hiệu quả các nhiệm vụ khoa học và công nghệ thuộc chương trình phát triển sản phẩm quốc gia Sâm Ngọc Linh; triển khai các nhiệm vụ khoa học và công nghệ (KHCN) cấp tỉnh và kiểm định chất lượng sâm Ngọc Linh, phục vụ cho việc phát triển loài dược liệu quý này.
Đối với triển khai các nhiệm vụ KHCN thuộc chương trình phát triển sản phẩm quốc gia Sâm Ngọc Linh: Theo Quyết định số 4025/QĐ- BKHCN, ngày 28/12/2018 của Bộ KHCN, tỉnh Kon Tum có 6 dự án thuộc Chương trình, giao 04 doanh nghiệp của tỉnh chủ trì triển khai thực hiện.
Cụ thể, Dự án “Hoàn thiện quy trình sản xuất cây giống Sâm Ngọc Linh từ hạt ở quy mô công nghiệp tại tỉnh Kon Tum”; Dự án “Hoàn thiện quy trình trồng, chăm sóc, bảo vệ thực vật, thu hoạch, sơ chế, bảo quản Sâm Ngọc Linh ở quy mô công nghiệp tại tỉnh Kon Tum”. 2 dự án này do Công ty Cổ phần Sâm Ngọc Linh Kon Tum chủ trì thực hiện. Hiện các dự án đang triển khai bố trí các mô hình thí nghiệm để đánh giá hiệu quả các loại phân bón và biện pháp phòng trừ sâu bệnh đến khả năng sinh trưởng của sâm Ngọc Linh; nghiên cứu, đánh giá hiệu quả của giá thể và các biện pháp xử lý hạt giống đến khả năng nảy mầm và sinh trưởng của cây giống giai đoạn vườn ươm. Dự án “Hoàn thiện quy trình sản xuất cây giống in-vitro bằng công nghệ tế bào ứng dụng bioreactor và sản xuất Sâm Ngọc Linh tại tỉnh Kon Tum” do Công ty Cổ phần Rượu Sâm Ngọc Linh Kon Tum thực hiện. Dự án đã thu thập tuyển chọn nguồn mẫu sâm Ngọc Linh; định danh giống bằng phương pháp PCR; xây dựng vườn tập đoàn giống 100m2 và nhà kính quy mô 2.000m2. Tổng số cây sâm giống nuôi cấy mô sản xuất được ước tính đến cuối năm 2022 đạt khoảng 150.000 cây. Tỷ lệ sống cây ra vườn năm 2021 đạt 62%, năm 2022 đạt 73%. Đến nay, dự án đã được UBND tỉnh thống nhất chủ trương cho phép Công ty TNHH MTV Lâm nghiệp Đăk Tô hợp tác với Công ty Cổ phần Rượu Sâm Ngọc Linh Kon Tum triển khai thực hiện Dự án.
Dự án “Hoàn thiện quy trình sản xuất cây giống Sâm Ngọc Linh từ hạt trong vườn ươm thông minh phục vụ sản xuất tại tỉnh Kon Tum”, do Công ty TNHH MTV Lâm nghiệp Đăk Tô chủ trì thực hiện. Dự án đã được Bộ KH&CN ký kết hợp đồng thực hiện. Dự án đã tổ chức khảo sát, chuẩn bị mặt bằng để triển khai xây dựng vườn ươm thông minh, trong đó đã hoàn thành mô hình quan trắc khí động trong vườn ươm thông minh.
Dự án “Hoàn thiện quy trình ứng dụng chỉ thị phân tử và công nghệ phá ngủ nghỉ trong sản xuất giống ổn định, hiệu quả và canh tác sâm Ngọc Linh tập trung trong nhà màng”; Dự án “Hoàn thiện quy trình và sản xuất thử nghiệm viên sủi bọt có tác dụng tăng lực từ sâm Ngọc Linh và nhộng trùng thảo”. 02 dự án này do Công ty Cổ phần Sâm Ngọc Linh Tu Mơ Rông Kon Tum chủ trì thực hiện. Trong đó, 01 dự án đã được ký kết hợp đồng thực hiện, đến nay Công ty đã chuẩn bị mặt bằng và xây dựng nhà màng và triển khai mô hình thuộc dự án, mô hình đang sinh trưởng, phát triển tốt.
Đối với các nhiệm vụ khoa học và công nghệ cấp tỉnh có 2 dự án đang được triển khai:
Dự án “Nghiên cứu, chuyển giao ứng dụng phục vụ phát triển sâm Ngọc Linh”: Hiện đã nghiên cứu hoàn thiện quy trình nhân giống, kỹ thuật trồng Sâm Ngọc Linh; xây dựng vườn giống phục vụ công tác bảo tồn sâm Ngọc Linh; Nghiên cứu xây dựng tiêu chuẩn cây giống sâm Ngọc Linh. Các kết quả nghiên cứu đã bàn giao cho Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn tham mưu UBND tỉnh ban hành Quy trình tạm thời kỹ thuật trồng và chăm sóc cây sâm Ngọc Linh trên địa bàn tỉnh để hướng dẫn, ứng dụng trong thực tiễn sản xuất sâm Ngọc Linh trên địa bàn tỉnh.
Nghiên cứu khảo sát thành phần hóa học, xây dựng quy trình định lượng saponin trên thân, lá sâm Ngọc Linh. Kết quả đã phân lập và xác định cấu trúc của 30 hợp chất, trong đó 06 ginsenoside và 10 hợp chất thuộc các nhóm chất phenol, terpenoid...lần đầu tiên được phân lập trên bộ phận thân, lá. Kết quả đề tài có giá trị khoa học, khẳng định tính chất, chất lượng phần thân, lá sâm Ngọc Linh; là cơ sở khoa học để chuyển giao cho các cơ quan quản lý, tổ chức nghiên cứu và các doanh nghiệp ứng dụng vào sản xuất, nhằm nâng cao giá trị các sản phẩm từ thân, lá sâm Ngọc Linh.
Nghiên cứu biện pháp phòng trừ sâu bệnh trên cây sâm Ngọc Linh, kết quả nghiên cứu đã xác định thành phần sâu, bệnh hại; xác định được các biện pháp và sản phẩm sinh học có hiệu lực cao để nâng cao tỷ lệ nảy mầm và phòng trừ sâu bệnh hại trên cây sâm Ngọc Linh trên vườn ươm, vườn sản xuất, qua đó đã áp dụng quy trình kỹ thuật phòng trừ tổng hợp đạt hiệu quả phòng trừ sâu, bệnh hại đạt >75%; đã giúp các doanh nghiệp chủ động hơn trong công tác phòng trừ sâu bệnh hại để giảm thiểu thiệt hại và nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm sâm Ngọc Linh. Hoàn thiện quy trình công nghệ sản xuất một số sản phẩm trà hòa tan và cao sâm Ngọc Linh. Hiện dự án đang trong giai đoạn triển khai thực hiện.
Đối với Dự án “Xây dựng và đăng ký bảo hộ Chỉ dẫn địa lý và Nhãn hiệu chứng nhận đối với sâm Ngọc Linh”: UBND tỉnh đã giao Sở Khoa học và Công nghệ phối hợp với tỉnh Quảng Nam đăng ký bảo hộ Chỉ dẫn địa lý “Ngọc Linh” dùng cho sản phẩm sâm củ.
Đến nay, tỉnh Kon Tum đã đăng ký mở rộng Chỉ dẫn địa lý tỉnh Kon Tum gồm 09 xã: Mường Hoong, Ngọc Linh, xã Xốp (thuộc huyện Đăk Glei); Đăk Na, Măng Ri, Ngọc Lây, Ngọc Yêu, Văn Xuôi, Tê Xăng (thuộc huyện Tu Mơ Rông); đồng thời đã ban hành Quy chế phối hợp quản lý, sử dụng chỉ dẫn địa lý “Ngọc Linh” cho sản phẩm sâm củ giữa Ủy ban nhân dân tỉnh Kon Tum và Ủy ban nhân dân tỉnh Quảng Nam; Quy chế quản lý và sử dụng chỉ dẫn địa lý “Ngọc Linh” cho sản phẩm sâm củ của tỉnh Kon Tum.
Triển khai dự án đăng ký Nhãn hiệu chứng nhận “Sâm Ngọc Linh Kon Tum” thuộc Chương trình phát triển tài sản trí tuệ tỉnh Kon Tum giai đoạn 2017-2020. Đến nay đã được Cục Sở hữu trí tuệ cấp Giấy chứng nhận đăng ký nhãn hiệu số 387997. Sở KH&CN đã tham mưu chuyển giao cho Sở Y tế tổ chức quản lý theo quy định.
Đối với công tác kiểm định chất lượng sâm Ngọc Linh: UBND tỉnh đã chỉ đạo Sở Khoa học và Công nghệ phối hợp với các đơn vị có liên quan triển khai các giải pháp kiểm định chất lượng sâm Ngọc Linh, ứng dụng phương pháp phân tích ADN (ứng dụng chỉ thị phân tử, ADN mã vạch,...) nhằm định danh, xác định đúng loài sâm Ngọc Linh, phân biệt được sâm Ngọc Linh thật và các loài sâm khác; ứng dụng phương pháp phân tích hóa học để xác định thành phần hoạt chất sinh học (định tính và định lượng) đặc trưng có trong sâm Ngọc Linh và dược liệu khác. Đối với sâm Ngọc Linh là hoạt chất Saponin, trong đó có một số thành phần chính như M-R2 (Majornosid R2), G-Rb1(Gingsenosid Rb1), G-Rg1 (Gingsenosid Rg1),... làm cơ sở để đánh giá chất lượng sâm Ngọc Linh, đồng thời xác định đúng sâm Ngọc Linh do có thành phần M-R2 mà một số loài khác tương tự không có.
Hiện nay, UBND tỉnh đã phê duyệt dự án đầu tư trang thiết bị và tổ chức đào tạo nguồn nhân lực để triển khai công tác kiểm định chất lượng sâm Ngọc Linh và các dược liệu khác phục vụ công tác quản lý Nhà nước tại địa phương.
Hiện nay trên địa bàn tỉnh có hơn 1.165 hộ gia đình; 30 nhóm hộ, tổ liên kết sản xuất và 5 doanh nghiệp sản xuất Sâm Ngọc Linh với tổng diện tích đã trồng Sâm Ngọc Linh là 1.263,3 ha. Tổng sản lượng ước đạt khoảng 213,6 tấn. Tỉnh đã đầu tư xây dựng 03 cơ sở sản xuất giống dược liệu tại huyện Đăk Glei, Tu Mơ Rông và Kon Plông bước đầu đã đáp ứng được nhu cầu cây giống dược liệu trên địa bàn. Bên cạnh đó các doanh nghiệp của tỉnh đã xây dựng vườn ươm cây giống để đáp ứng nhu cầu phát triển phát triển diện tích Sâm Ngọc Linh theo mục tiêu đã đề ra.
Các doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh đã sản xuất một số sản phẩm có thương hiệu trên thị trường như: rượu sâm SK5, tinh sâm SK5, trà túi lọc sâm SK5, nước yến sâm, mật ong sâm SK5; ; thực phẩm bổ sung nước tăng lực SK5 Night Wolf; nước giải khát dưỡng da NoLiKo của Công ty Cổ phần Sâm Ngọc Linh Kon Tum sản xuất; các sản phẩm Trà Sâm Ngọc Linh hòa tan, Collagen sâm Ngọc Linh, viên nang mềm sinh lý Sâm Ngọc Linh, Rượu Sâm Ngọc Linh, cà phê Sâm Ngọc Linh, Mật ong sâm Ngọc Linh, dầu gió Tinh nhân sâm do Công ty Sâm Ngọc Linh Tu Mơ Rông - Kon Tum sản xuất; các sản phẩm củ tươi, mật ong sâm, trà túi lọc… Công ty TNHH MTV Lâm nghiệp Đăk Tô sản xuất.
Tỉnh Kon Tum đề ra mục tiêu: Đến năm 2025, diện tích có trồng sâm Ngọc Linh khoảng 4.500 ha (khoảng 45 triệu cây) đến năm 2030 diện tích có trồng Sâm Ngọc Linh khoảng 10.000 ha (100 triệu cây); đến năm 2045 trồng Sâm Ngọc Linh trên toàn bộ diện tích có khả năng trồng Sâm Ngọc Linh trong vùng Chỉ dẫn địa lý.
Nghiên cứu phát triển các sản phẩm sâm Ngọc Linh làm thuốc điều trị bệnh trong các cơ sở khám chữa bệnh. Tiếp tục kêu gọi, thu hút đầu tư và hỗ trợ doanh nghiệp đầu tư nhà máy chế biến sâu các sản phẩm từ Sâm Ngọc Linh đạt chuẩn GMP-WHO như: Thực phẩm chức năng, dược phẩm, mỹ phẩm; trong đó, ưu tiên tập trung phát triển nhà máy, cơ sở bảo quản, chế biến tại các vùng trồng sâm tập trung. Đầu tư, nâng cấp 05 vườn giống Sâm Ngọc Linh đảm bảo cung ứng giống theo nhu cầu của thị trường./.